Dec 02
Boris Pahani pi toarâli strâpâpânjiloru fudzits di Muskopuli
Adâvgāmu la cuvenda noastâ tsi u angrâpsimu ti Boris Pahani, câftārli tsi li featsi ta s’aflâ ma multi ti pâpânj’lj, tu kirolu câtu fu tu Ghirmânii dila 2016 la 2022. Tuti aiestu plirufurii nâ li pirmithusi cându nâ featsi tinjia s’yinâ la vivliotikia sutsatâljei di Paris. Ti tuts cari au sinferu s’aflâ sh elj di iu lâ yinu strâpâpânjlj sh tsi solji di aproapea i di alargu au, dāmu manghiosu iu potu s’facâ idyili xitâxeri.
Di cându mi turnai tu Gâlii la 2001, loai apofasea s’angâldâsescu maghini arâzga ti fumealjia mea di partea afendi’njiu, ti cari paplu dzâtsea vârâoarâ câ noi himu greco-sârbo-croats.
Ti mârtii, paplu avu unâ lângoari la mâduuâ sh azbura multu greu sh avea ahurhitâ s’minteascâ tuti adutserli aminti ti kirolu tricutu.
Aveamu mash patru plirufurii ta s’ahurhescu câftarea mea : (1) Fumealjia mea avea arâzga Rijeka (Fiume) sh Slavonski Brod/poati sh Kipru. (2) Unâ parti di pâpânj avea adratâ prota cali di heru tu Rumunii la 1854 tsi liga Oravitsa di Baziash. (3) Shteamu câ paplu avea câftatâ ma multi plirufurii la 1980, ama fârâ s’alasâ tsiva angrâpsitu. (4) Tuts pâpânjlj, pânâ tu gheneratsia lui, purta numi di pâtâgiuni gârtseshtsâ cari eara idyili la cathi dauâ gheneratsii : Atanasius (Atanasije/ Anastas) / Yioryi/Konstantin / Leonidas.
Mi minduii s’mutrescu tu duvani sh aclo aflai multi livri a fendusu’lj, strâpaplu a meu , Anastas tsi fu dentistu hiruryu tu intrata etpaljei XX sh cari anvitsa limba esperanto.
Tutu aclo, aflai carti O cincarina angrâpsitâ la 1937 di dascalu Dusan Petovic dila Universitatea di Biligrad. Tu furtiili angrâpsiti tu limba sârbeascâ cu grami kirilits, aflai trei ori zboarâ tsi dzâtsea câ fumealjia Pahani suntu di arâzgâ cincari/armânj.
Cumu nu shteamu tsi vrea s’dzâcâ aestu zboru, sh cumu la kirolu atselu internetlu eara ninga oarfanu, câftai tu entsiclopedii fârâ mari câshtigu sh atumtsea antribai unu lali tricutu cari’nj dzâsi câ eara emburi/prâmâteftsâ.
Ca la 2004, aprâftâsii s’xanâaflu unu cusurinu di afendi’njiu tsi bâna Biligrad sh mi dushu aclo. Tu aestâ fumealji s’aspâstrirâ ca treidzâts di frândzâ cu acti di amintari, ansurari/mârtari sh angrupari dila 1800 pânâ la 1920. Elu nu shtea cari di pâpânj avea adratâ aestâ câftari sh cumu furâ adunati dila bâserits aesti cârtsâ. Dupu apridutsearea tsi s’featsi shteamu câ fu la 1930 la 1940.
Acshi putui s’adaru pomlu ghenealogicu a paplui sh easti dealithea câ tuts purta numi gârtseshtsâ cumu Atanasius (Atanasije/ Anastas) / Yioryi/Konstantin / Leonidas ti mascuri sh Astra/Elena/Katarina ti muljeri.
Prota dizvâleari ti mini fu câ eara migrantsâ la cathi gheneratsii. Anastas fu faptu Nish la 1803, sh dapoaia cu cilimeanj cu tutu s’mutarâ Pancevo câtâ 1825 sh dipu tu soni s’dusirâ Slavonski Brod, tu locu austriacu, câsâbâ la sinurli cu Bosnia (amirârilja Otomanâ)
Câtâ 2010, mini xanâloai câftārli pi internetu, tsi s’avea arhundisitâ tru kirolu ditu soni. Aflamu niheamâ ma multi plirufurii ti cincari, ama ninga nu cu numa di armânj, ama nu duri. Acshi aflai unâ livrâ tsi adutsea plirufurii ti cincari’lj di Nish, tu cari eara sh fumealjia noastâ Pahani.
Tu idyiulu kiro aflai dauâ articuli/cuvendzâ rumuneshtsâ tsi apudhixea/confirma, câ prota cali di heru tu Rumunii fu adratâ la 1854 di Oravitsa pânâ la Baziash, ti adutsearea cârbunamiljei dila minâ la Dunâ. Acshi vidzui câ isturia fumealjei a meali eara dealithea sh ti aestâ furnjilj vreamu s’angâldâsescu ti tsi elj tsi bâna Slavonski Brod andrupa cu paradz acshi alargu di elj (la kirolu atselu nu aveamu ninga dukitâ ligâturli armâneshtsâ).
La 2020, cu itia pandemiljei, ahurhii iara câftarli sh acshi aflai documenti bâgati di Austria pi internetu cu efemeridi/giurnali dila 1850 la 1900. Ma multi ori aflai numâtsiti/adusi aminti, di ma multi ori, fumealjia Pahani sh Diamandi. Di ma muliti ori aflai sh livri ufitsiali dila kivernisea austriacâ tsi didea ndreptulu ti emburlâki ti Cincari/Vlach.
Tu tsi mutreashti statistica, Armânjlj tsi bâna Nish, yinea ditu Epiru sh cumu multi fumelji avea vdzitâ di Muskopuli, dupu 1769 sh 1788, mi minduiamu câ fumealjia’nj yinea di Muskopuli. Fui multu hârsitu câ acshi s’pârea s’hibâ, cându unâ dzuuâ adyivâsii unu articulu ti yatsrâ cincari sh grets di Novi Sad, iu dzâtsea acshi :
« Pahani Dr. Anastas, faptu/amintatu la 23 di Shcurtu 1872, Slavonski Brod, tu unâ fumealji di emburi. Dupu prota ardeari Muskopuli, la anlu 1769, fumealjia Pahani vdzi Nish sh aclo, ufilisindu ligâturli Cincari, s’arhundusirâ cu emburlâkea. Anastas Pahani, paplu alu Dr Anastas, s’mutā Slavonski Brod, tu Austrii tu 1830, aspâstrindalui ligâtura cu Nish sh Sârghia alu Obrenovic.
Tutunâoarâ, aveaamu adratâ testulu ADN cu nâdia s’aflu niscântsâ cusurinj. Adrai tu trei companii testulu sh a fendi’njiu, sh ishi câ dila 25 la 45 % di geni suntu greco-arbinezi cu multsâ cusurinji greco/arbinezo/makedonji. Naima multsâ di elj bâneadzâ USA sh suntu ficiori di migrantsâ.
Unu testu ti chromozomlu Y, tsi treatsi dlla tati la hiljiu, deadi dauâ proti corespondentsi cu unu omu di Korceaua ditu Albanii sh di Venetsia tu Italii (tutu unâ fumealji di emburi).
Adyivâsii atumtsea multi articuli ti Armânj sh acshi, ma multi antribāri ânj vinirâ : Di iu yinu elj ? Cumu sh’kivernisescu bana ? Câ tse suntu ahântu bunj tu emburlâki ? Câ tse niscântsâ s’ansoarâ/mâritâ tu fumelj armâneshtsâ ? Sh altsâ s’ampulisescu s’integreazâ tu Sârghii/Croatsii ?
Aflats aua linkurili la site-urili iu putets s’adrats testulu ADN: